Wielka Wieś

nazwa kulturowa od wielka wieś, rozległa wieś, notowana od  1420 r.

Wielka Wieś,-kiej -Wsi, wielkowiejski

W końcu XIV i początkiem XV w. właścicielami wsi byli Dziersław Białoń z Więckowic, Piotr z Brnia Trzewliński i Andrzej Trzewliński, wszyscy herbu Rawicz. W XV w. właścicielami wsi zostają Wielowieyscy herbu Połukozic (w 1480 r. Jan Wielowieyski) i pojawia się wyodrębniona z niej wieś Serafinowice (należąca także do Wielowieyskich), która będzie funkcjonować do końca XVIII w. W 1533 r. dziedzicem jest Jan Wielowieyski.  W 1581 r. wieś należała do Wielowieyskich i Anny Sławskiej z domu Wielowieyska (Serafinowice) i liczyła 3 łany kmiece, 12 zagrodników z rolą, 6 komorników z bydłem, 6 komorników bez bydła, rzeźnik i dzieliła się na dwa folwarki: wielkowsiński i serafinowicki. W 1597 r. Serafinowice już są podzielone między wielu właścicieli. W 1630 r. dziedzicem jest Jan Wielowieyski. W 1639 r. Serafinowice są podzielone między Przecława Wielowieyskiego, Jana z Trzewlina Wielowieyskiego, Marcina Wielowieyskiego, Pawła Wielowieyskiego oraz Jana i Wojciecha synów Hieronima Wielowieyskiego. W 1670 r. dziedzicem tej części wsi jest Stefan Łodziński. W 1663 r. i 1665 r., podobnie jak w 1670 i 1760 doszło do procesów o dziesięciny dla kościoła wojnickiego z Serafinowic.  W latach 1618-1644 dziedzicem Wielkiej Wsi jest Jan Wielowieyski, a obok niego w latach 1620-1640 występuje Przecław Wielowieyski. W 1681 r. właścicielem wsi jest Jan Wielowieyski.  W 1692 r. dziedzicami Wielkiej Wsi są Aleksander Wielowieyski, Mikołaj Wielowieyski (ten ostatni jeszcze w 1705 r. występuje jako dziedzic wsi),  Agnieszka Wielowieyska (†1690 r.)  i konwertyta Jan Wielowieyski scholastyk wojnicki (†1696 r.). W XVII w. Wielowieyscy byli wyznawcami kalwinizmu i przed początkiem kolejnego wieku sprzedali wieś Piotrowi Stadnickiemu (1666-1745) kasztelanowi wojnickiemu, z linii Stadnickiej, ale także być może w 1706 r. lub 1710 r. W latach 1714, 1747, 1752 i 1760 dochodziło do procesów o dziesięciny dla kościoła wojnickiego, a w 1759 z tego powodu obie wsi i ich dziedzic Józef Stadnicki nawet zostali ekskomunikowani. W latach 1749, 1752, 1754, 1756, 1757, 1760 jako dziedzic występuje Józef Stadnicki. W 1760 r. jako dziedzice Serafinowic występują Józef i Walenty Stadniccy, a w 1761 r. już Antoni Stadnicki. W 1787 r. właścicielem był hrabia Antoni Stadnicki (†1789) i wieś liczyła 99 domy, 1449 morgów gruntu (w tym 1112 morgów dworskiego i 337 morgów poddanych). W 1808 r. wieś liczyła 431 mieszkańców w 66 domach o 113 izbach. W 1843 r. właścicielem włości był hrabia Antoni Stadnicki, w latach 1871 i 1893 do 1919 r. hrabia Jan Stadnicki, a od 1919 r. hrabina Joanna Krystyna Stadnicka, żona Józefa Stadnickiego. W 1918 r. wieś liczyła 721 mieszkańców. W rękach Stadnickich dwór pozostawał do 1945 r., kiedy uległ parcelacji w ramach reformy rolnej.

Szkoła powstała ok.1880 r., a dzisiaj funkconuje tu także gimnazjum oraz przedszkole. Budynki posiadają ogrzewanie geotermalne.

W budynku przedszkola działa filia Biblioteki Publicznej w Wojniczu.

Wieś posiada energię elektryczna, elefony, wodociągi i gaz od 1984 r.

Wieś dysponuje jednostką Ochotniczej Straży Pożarnej (tel. 14 679-12-21) założoną w 1925 r., poziadającą od 1975 r. dom strażaka. Od 2003 r. należy do krajowego systemu ratowniczo- gaśniczego, specjalizującą się w ratownictwie wodnym. Posiada samochód bojowy i specjalny ponton. Więcej zob. Stowarzyszenia.

We wsi działa klub sportowy LKS „Zryw”, który dysponuje boiskiem sportowym, używanym przez sekcję piłki nożnej.  .

Parafię erygowano 12 VI 1982 r., wydzielając ją z wojnickiej, a w latach 1985-1993 wzniesiono kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego według projektu Barbary i Janusza Smólskich. Modernistyczny, zbudowany z żelazobetonu i szkła, jednonawowy, z płytkim prezbiterium o kształtach apsydowych, pośrodku frontonu ażurowa wieża na dzwony. Cmentarz parafialny założony w 1987 r.

Na terenie parafii znajdują się następujące budowle sakralne:

1. Kapliczka Najśw. Marii Panny Niepokalanej, wzniesiona około 1840 r. z fundacji Floriana i Heleny Karasiów, w 1930 r. odnowiona staraniem Juliana Pawliny, z kamienia i cegły, otynkowana, dach siodłowy kryty dachówką, kwadratowa, wewnątrz sklepiona, w trójkątnym szczycie wnęka z ludową figurą św. Floriana, wewnątrz na podwyższeniu gipsowa figura Najśw. Marii Panny Niepokalanej.
2. Kapliczka na słupie, na osi parku dworskiego, kamienna, wzniesiona około 1870 r. z fundacji hrabiego Jana Stadnickiego, wykonana przez K. Mularskiego z Krakowa,  na przełomie XIX i XX w. przerobiona, z trzonem marmurowym, czworoboczna, ślepa latarnia z płaskorzeźbą św. Jerzego, zakończona namiotowym daszkiem, kolumna osadzona na wielobocznym cokole. Odnowiona w 1997 r. staraniem Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Wojnickiej w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
3. Krzyż, wzniesiony w 1973 r. z fundacji Władysława Jewuły w miejsce dawnego drewnianego fundowanego przez Jana Karasia, żelazny.
4. Krzyż jubileuszowy, z nierdzewnej stali szlachetnej (14 m wysoki), na betonowym postumencie, fundowany przez Mariana Pawlinę,  wzniesiony w 2000 r. na Górze Panieńskiej obok ruin zamku Trzewlin.  Na granitowej tablicy inskrypcja „Bądź wola Twoja”, przeniesiona z dawnego drewnianego krzyża, wzniesionego przez hrabiego Jana Stadnickiego, zapewne w 1900 r., odnowionego w 1930 r. Prowadzą doń stacje Drogi Krzyżowej wzdłuż szlaku turystycznego.
5. Figura Matki Boskiej Różańcowej, wzniesiona w 1879 r. z fundacji Antoniego i Józefy Snopkowskich, wykonana przez S. Szablowskiego w Tarnowie, kamienna, na postumencie dwustrefowym, uskokowym, czworobocznym z płaskorzeźbami św. św. Józefa  i Antoniego z Dzieciątkiem, otoczona żelaznym ogrodzeniem (parcela nr 113).
6. Figura Najśw. Marii Panny Niepokalanej, wzniesiona w 1895 r. z fundacji Józefa i Anieli Surgów, wykonał prawdopodobnie S. Szablowski z Tarnowa, kamienna z elementami sztucznego kamienia, na czworobocznym, ozdobnym, uskokowym postumencie z płaskorzeźbą św. Józefa z Dzieciątkiem, otoczona żelaznym ogrodzeniem, odnowiona w 2000 r. staraniem Towaryzstwa Przyjaciół Ziemi Wojnickiej. Na postumencie oznakowanie wysokości fali powodziowej Dunajca z 1934 r. (parcela nr 219).
7. Figura Najśw. Marii Panny Niepokalanej w parku podworskim, wzniesiona w końcu XIX w. z fundacji hrabiów Jana i Bogumiły Stadnickich, gipsowa, na czworobocznym kamiennym postumencie, otoczona żelaznym ogrodzeniem.
8. Figura Najśw. Marii Panny Niepokalanej, wzniesiona w 1945 r. z fundacji Stanisława i Zofii Oćwiejów, gipsowa, na betonowym czworobocznym postumencie (parcela nr 151).
9. Figura św. Jana Nepomucena, wzniesiona w drugiej połowie XVIII w. z fundacji Stadnickich, barokowa, kamienna, na czworobocznym ogzymsowanym postumencie z herbem Śrzeniawa (Drużyna) Stadnickich (parcela nr 142).
10. Figura św. Floriana przy domu strażaka, na kolumnie ogzymsowanej, na uskokowym postumencie.

Na Panieńskiej Górze, owianej ludowymi legendami, zachowały się ruiny zamku Trzewlin. Zamek budowano od XIV w., a początkiem XVII w. popadł w ruinę. W 1398 r. pojawia się Mszczuj z Trzewlina. W 1407 r. należał niewątpliwie do Andrzeja Trzewlińskiego. Miał on zapewne być centrum włości i siedzibą rodu Białoniów, tak jak Melsztyn czy Tarnów (zamek), zamki rodowe wzniesione przez Melsztyńskich i Tarnowskich. Stąd też wielu Białoniów używa nazwiska Trzewliński. Zamek był też częścią integralną systemu obronnego Dunajca, systematycznie budowanego w XIV w. Od Rawitów przeszedł w ręce Wielowieyskich Połukozów.

Obok kościoła zachował się, wykorzystany na plebanię, dawny dwór szlachecki, może z końca XVII w., przebudowany w XVIII w. w duchu modnej magnackiej rezydencji (np. mansardowy dach, kolumnada na podjeździe i inne detale dziś już nieistniejące). Murowany, parterowy, zwrócony frontem ku wschodowi. Założony na planie prostokąta, dwutraktowy z przybudowanymi od czoła alkierzami, rozdzielony czterofilarowym portykiem z kolumnami i z nadbudowaną facjatką z elewacją w formie szczytu attykowego, po bokach lukarny w mansardowym czterospadowym dachu. Kiedyś od południa funkcjonowała domowa kaplica. Niestety, wnętrze w wyniku adaptacji dla potrzeb plebanii, uległo zniszczeniu. Ten dwór hrabiów Stadnickich, szczególnie błyszczał pod rządami Jana Stadnickiego, absolwenta paryskiej École des Ponts et Chaussées, członka galicyjskiego sejmu krajowego i wiedeńskiej Izby Panów, uczestnika wielu wiedeńskich i lwowskich przedsięwzięć bankierskich. Syn jego, Antoni, ukończył Akademię Orientalną w Wiedniu i wiódł żywot austriackiego dyplomaty w Afryce. Dwór, w którym rozmawiało się tylko po angielsku lub francusku i nader udanie uprawiało malarstwo, gromadził kiedyś elitę inteligencji galicyjskiej (tu malował np. Wojciech Kossak, także na zamówienie gospodarza) i wpływał na kulturę okolicznego ziemiaństwa. Tu przebywał Julian Klaczko, Stanisław Tarnowski, Lucjan Rydel, Konstanty Maria Górski, Pia Górska i Józef Weyssenhof, jednym słowem najwybitniejsi przedstawiciele galicyjskich konserwatystów, stańczyków.  Częstym gościem, ale i wykonawcą prac budowlanych był Tadeusz Stryjeński. Nie brakło zatem i przedstawicieli młodej Polski. Dysponował także biblioteką, liczącą kilka tysięcy książek klasyków polskich, ale przede wszystkim wyborową lekturą obcych pisarzy.

Na Górze Panieńskiej znajduje się wielohektarowy, bo liczący 109 ha,  rezerwat przyrody, mający chronić rzadką roślinność występującą tutaj, głównie wiele gatunków storczyków.

Do ruin zamku Trzewlin i do rezerwatu przyrody prowadzi oznakowany szlak turystyczny, rozpoczynający się w Rynku wojnickim, ale dostępny także u stóp góry (325,9 m n.p.m.).

Liczba mieszkanców: 1355

Powierzchnia: 871,85 ha

SOŁTYS: Kawa Aneta

RADA SOŁECKA:

Derkacz Marek

Gołąb Marcin

Jędrzejek Michał

Leśniak Beata

Michałek Marcin

Statut Sołectwa Wielka Wieś