nazwa wsi topograficzna od olszyna, olszowy gaj, drzewo olszowe (Alnus), notowana od 1441 r.
Olszyny, -szyn, olszyński
W 1441 r. Olszyny były własnością Deresława Białonia z Więckowic herbu Rawicz, który ufundował tu kościół. W XV w. właścicielami wsi byli Buczyńscy herbu Strzemię. W 1480 r. dziedzicem jest Mikołaj Buczyński herbu Strzemię, a w 1533 r. Andrzej Boraszyński. W 1581 r. wieś należy do Stanisława Rożena (1½ łana kmiecego, zagrodników z rolą 12, komornik z bydłem 1, komorników bez bydła 2, rzemieślnik), Mikołaja Zimnowodzkiego (1½ łana kmiecego, zagrodników z rolą 11, komorników z bydłem 4, komorników bez bydła 4) i Bartłomieja Siemiechowskiego (Szkodna) (2 łany kmiece, 7 zagrodników z rolą). W 1597 r. funkcjonują tu dwa folwarki. Pod koniec XVI w. wieś należy do Kotowskich herbu Ostoja, a pod koniec XVIII w. przeszła w ręce Jordanów. W 1786 r. właścicielami są Rozalia z Kotowskich i Józef Jordan a wieś liczy 58 domów, 1201 morgów gruntu (w tym 651 morgów dworskich, 53 morgi kościelne i 497 morgów poddanych), w tym 188 morgów lasu. W 1808 r. wieś liczyła 387 mieszkańców i 56 domów z 89 izbami. W XIX w. wieś należy do Jordanów herbu Trąby, później do Kochanowskich herbu Korwin i od 1901 r. do hrabiego Nikodema Potockiego, który właściwie zlikwidował wielką własność. W 1918 r. wraz z Sukmaniem liczyły Olszyny 1040 mieszkańców.
Szkoła istniała już przed 1596 r. (nowy budynek oddano do użytku w 2000 r.), a dzisiaj jest tu także gimnazjum. Zespół szkół nosi imię Gen. Stanisława Maczka.
Wieś posiada energię elektryczną, telefony, wodociągi i gaz od 1991 r..
Działa tutaj jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej (tel. 14-679-12-11 lub 605-785-720), założona w 1930 r., która od 1947 r. dysponuje remizą, a od 1975 r. domem strażaka. Posiada dwa samochody bojowe. Więcej zob. Stowarzyszenia.
We wsi działa klub sportowy LKS „Arkadia”, który posiada sekcję piłki nożnej, oraz Uczniowski Klub Sportowy Szkoły Podstawowej. „Arkadia” dysponuje własnym stadionem sportowym.
Kościół uposażył i zbudował w 1441 r. Deresław Białoń z Więckowic, a parafię erygował 9 IV 1442 r. biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, wydzielając ją z wojnickiej (Olszyny i Sukmanie), gwoździeckiej oraz zakliczyńskiej (wówczas opatkowickiej). Dzisiejszy kościół zbudowano w latach 1870-1875. Z poprzedniego zachował się krucyfiks z XV w. i chrzcielnica z 1503 r. z charakterystyczną dekoracją maswerkową. Kościół eklektyczyny, murowany, jednonawowy z prostokątnym prezbiterium, z kwadratową wieżą, dachy siodłowe. Wewnątrz sklepienie kolebkowe i żeglaste. Wyposażenie z drugiej połowy XIX w. Szpital dla ubogich istniał przed 1741 r. We wsi istnieją dwa cmentarze, stary (górny) założony zapewne pod koniec XVIII w. i nowy (dolny), założony być może w drugiej połowie XIX w.
Na terenie parafii w Olszynach i Sukmaniu znajdują się następujące budowle sakralne:
-
Kapliczka szafkowa na słupie w Sukmaniu, z początków XX w., drewniana, z ludowymi rzeźbami postaci Ukrzyżowania z Matką Boską Bolesną i św. Janem Ewangelistą.
-
Krzyż drewniany w Sukmaniu, z XX w.
-
Krzyż drewniany w Olszynach, wzniesiony w 1950 r. jako parafialny krzyż jubileuszowy, odnowiony w 1981 r.
-
Krzyż drewniany w Olszynach na dawnym cmentarzu cholerycznym, wzniesiony w 1951 r. z fundacji ks. Stanisława Żurka, prawdopodobnie w miejscu starszego.
-
Krzyż kamienny w Sukmaniu fundacji Antoniego i Salomei Grzegorzków, na czworobocznym ogzymsowanym postumencie.
-
Figura Najśw. Marii Panny Niepokalanej w Sukmaniu, wzniesiona w 1866 r. z fundacji Kacpra i Katarzyny Bujaków, kamienna, na czworobocznym postumencie.
-
Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem w Olszynach koło plebanii, wzniesiona w 1919 r. z fundacji ks. Marcina Florka, kamienna, na czworobocznym, uskokowym i ogzymsowanym postumencie, odnowiona w 2004 r. staraniem Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Wojnickiej.
Na terenie wsi znajduje się cmentarz wojenny nr 286, na górnym cmentarzu parafialnym kwatera, zaprojektowana przez por. Roberta Motka, gdzie pochowano 24 żołnierzy w indywidualnych grobach. Inskrypcja brzmi: ZUM HEIL DES VATERLANDES │ VOM TOD BERÜHRT ERGLUHT│ DES ARMSTEN LEBENSENGE │ SCHALE VERZAUBERT AUF │GLEICH DEM ERHABNEN GRAL (Dla chwały ojczyzny │ dotknięcie śmierci rozpala │ skorupę życia najuboższych │ w szlachetny Graal).
Na dawnym cmentarzu cholerycznym nad granicą z Roztoką rosną zabytkowe lipy drobnolistne, uznane za pomnik przyrody, podobnie jak koło remizy straży przeciwpożarowej dąb szypułkowy, uznany za pomnik przyrody.
Liczba mieszkańców: 947
Powierzchnia: 693,05 ha
SOŁTYS: Biela Łukasz
RADA SOŁECKA:
Kot Dariusz
Malik Paweł
Owca Jacek
Szumlańska Iwona
Zięba Maksymilian
